Laaggeletterdheid

Onze eerste clubavond in 2023 stond in het teken van laaggeletterdheid. Op woensdag 18 januari ontvingen wij adviseur bij de stichting Lezen en schrijven Coördinator Romana Fronczek en ambassadeurs Gormah en Naziha. Gedrieën namen ze ons mee in de wereld van de laaggeletterdheid.

Gormah woont 29 jaar in Nederland en werkt als voedingsdeskundige in Amsterdam. Naziha woont ruim 30 jaar in Nederland en is mantelzorger voor twee personen. Beiden zijn taalambassadeur voor de Stichting Lezen en Schrijven. Zij vertellen overal, en dus ook bij ons, wat laaggeletterdheid is en wat de gevolgen zijn. Romana is van oorsprong docent Nederlands, en heeft lang aan volwassenen lesgegeven. In 1990 was zij provinciaal coördinator laaggeletterdheid. Zij ondersteunt de 15 ambassadeurs in Flevoland.

Romana legt het onderscheid uit tussen NT1, Nederlands als moedertaal, en NT2, Nederlands als tweede taal. Ook is er NT1 ½: bijvoorbeeld mensen die wel Nederlands leren maar dit thuis niet spreken. Denk hierbij aan Surinamers.

Als ervaringsdeskundige vertelt Naziha dat zij in de zomer drie maanden met haar ouders naar haar moederland ging. Daardoor miste zij ieder jaar de start van het schooljaar met alle gevolgen van dien.

Veel laaggeletterde mensen slagen erin om dit heel lang voor hun omgeving verborgen te houden, schamen zich en weten niet dat ook anderen dit probleem hebben. En evenmin dat er manieren zijn om beter te leren lezen en schrijven. We zien een filmpje waarin een aantal mensen dit aan een goede bekende “opbiecht”, wat heel emotioneel is.

Zelfs voor werkgevers blijft het vaak verborgen dat een medewerker laaggeletterd is. Al met al is de conclusie dat er veel vindingrijkheid nodig is om dit te kunnen verbergen. Iedereen kent wel iemand die laaggeletterd is, maar vaak weet je het niet. Ook een van onze clubleden kwam ooit tot de ontdekking dat iemand die zij goed kende laaggeletterd was. De vraag is dus of je het door hebt, of je de signalen door hebt.

Laaggeletterdheid is vaak pijnlijk: Naziha vertelt een voorbeeld: haar zoon, toen nog in de basisschoolleeftijd, komt met een schriftelijke uitnodiging voor een verjaardagsfeestje thuis. Hij heeft het feestje gemist, omdat hij zelf niet kon lezen en Naziha evenmin.

Ook Gormah heeft nare ervaringen. Zij is naar Nederland gekomen en getrouwd met een Nederlandse man. Het bleek echter dat haar man schulden had en ook nog heel ziek was. Er kwam iemand die vroeg of Gormah een document wilde tekenen voor de verzekering van haarzelf en de kinderen. Dat deed zij in goed vertrouwen. Toen zij later ging scheiden, bleek dat zij getekend had voor een grote lening en zij dus zelf ook schulden had. Dat was voor haar het moment dat ze echt bewust werd van haar probleem van laaggeletterd zijn. Ook bij het lezen van bijsluiter van medicijnen voor haar zoon ontstonden problemen. Pas toen haar zoon oud genoeg om het zelf te begrijpen werd de medicatie goed toegepast.

Gormah vertelt ook dat het de maatschappij veel geld kost: als je door laaggeletterdheid geen werk hebt, is een uitkering nodig, als je gezondheidsproblemen of psychische problemen krijgt, kost dat niet alleen de persoon zelf veel, maar ook de hele maatschappij.

Er zijn in Nederland 2,5 miljoen laaggeletterden, waarvan ⅔ Nederlanders zijn. Degenen die de schaamte voorbij zijn en iets willen, lopen op heel veel drempels stuk: je weet niet waar je terecht kunt, je vangt steeds bot. We hebben wel veel aanbod om Nederlands te leren voor mensen die rechtstreeks uit het buitenland komen, maar niet voor de groep die in Nederland is geboren. Onderwijs levert ook nog steeds kinderen af die in feite laaggeletterd zijn.

In ons onderwijssysteem zijn er veel regels en beperkingen die belemmeren om verder te studeren of een beroepsopleiding te volgen en ook om de taal te verbeteren. Het benodigde maatwerk is niet mogelijk, voorzieningen die er in het verleden aanwezig waren, zijn langzamerhand uitgehold. Dit roept veel discussie op, en er worden veel ideeën geopperd. Maar….als het zo simpel was, dan was het al opgelost.

Voor degene die wel hun eigen schaamte en de drempels die de maatschappij overwinnen, betekent het “groei van eigenwaarde” naast het vergroten van redzaamheid en maatschappelijke kansen. Wij kunnen bijdragen door bewust te zijn van het fenomeen laaggeletterdheid in onze eigen omgeving en deze mensen helpen om het vervolg te doen.

Tot slot meldt Gormah dat zij een boek heeft geschreven: Gormah Dade, het verhaal van een vechter, te koop onder ISBN 978-90-8696-717-9. Elk jaar is in september in Almere de week van de alfabetisering en dan zijn er extra activiteiten, ook landelijk wordt er veel aandacht aan gegeven. Laaggeletterdheid blijft een groot probleem en het groeit ook. Rotary Nederland gaat in het kader van haar 100-jarig bestaan hier ook in 2023 mee aan de slag.