Een sfeerverslag door Ron Brand
Terwijl de kranten op 25 juni jl. kopten dat meisjes volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) steeds vaker kampen met mentale problemen, zoals hoofdpijn, slapeloosheid en depressies, organiseerde Rotary hierover in het AFAS Theater in Leusden diezelfde dag een groot congres. Door lezingen, presentaties en workshops stond mentale gezondheid of eigenlijk mentale ongezondheid de gehele dag op het programma. Vanaf 9.00 uur stroomden de meer dan 600 congresdeelnemers naar binnen en kregen zij van de aanwezige vrijwilligers hun badge, konden ze een programmaboek scannen en werden ze gedurende de dag naar de verschillende zalen verwezen. Na een countdown opende het congres stipt om 9.30 uur en zat de zaal bomvol.
De keuze voor Marieke van Lierop als dagvoorzitter was een uitstekende, want als zelf ervaringsdeskundige, praatte zij de congresonderdelen op een ontspannen en geoliede manier aan elkaar.
Stuwende krachten achter het congres en het hoger op de Rotaryagenda zetten van het onderwerp mentale gezondheid waren Stan Uyland en Wendy Boog, in 2023-2024 resp. Rotarygouverneurs van de Districten 1570 en 1600. Hanna van der Horst versterkte hen als team als organisatorisch en strategisch brein achter de schermen om dit congres te realiseren.
Wendy Boog en Stan Uyland kregen direct het woord en leidden de dag en het onderwerp in. Gegrepen door de bevlogenheid van Rotary International President Gordon McInally omarmden zij het thema en bedachten dit congres als de aftrap om een maatschappelijke beweging op gang te brengen. Want met een landelijk netwerk van 15.000 professionele vrijwilligers maakt Rotary in Nederland het verschil. De allerbelangrijkste sleutel is het doorbreken van het stigma en het bespreekbaar maken van mentale aandoeningen. Bij iemand met een gebroken arm of been zie je een patiënt. Mensen die mentaal ongezond zijn, zijn er ogenschijnlijk goed uit. Het Rotarycongres bood daarom de gelegenheid voor vertegenwoordigers uit het onderwijs, de zorg en de politiek om kennis te nemen van de stand van zaken op het gebied van de mentale gezondheid.
Gordon McInally was speciaal uitgenodigd en hield een indrukwekkende toespraak waarin hij aangaf dat het een moeilijk thema is, waarbij je zorgvuldig de goede woorden moet kiezen. Ondanks de zwaarte ervan moet het onderwerp mentale gezondheid beslist niet worden genegeerd. Het gaat namelijk niet over zwakheid en ziekte, maar over veel en veel meer. Het gaat om het vinden van betekenis, verbinding, doel, begrip en weerbaarheid. Je moet niet vragen ‘Hoe gaat het met je?’, maar ‘Hoe gaat het werkelijk met je?’ McInally, die zelf te maken kreeg met de worstelingen met de mentale gezondheid in zijn directe omgeving, legde uit dat suïcide een groot effect heeft op families en vrienden, want levens veranderen voor altijd. Hij hield hierover al vele lezingen, van Nieuw-Zeeland tot vandaag in Nederland en ondersteunde de oprichting van de Rotary Action Group van harte. Hij moedigde de congresdeelnemers aan een bijdrage te leveren aan het doorbreken van stigma’s en het mobiliseren van gemeenschappen: ‘This is the moment, this is the time!’, zo sprak hij, want met het creëren van aandacht en het bespreekbaar maken bereiken we een vredevolle, eerlijke wereld. Liefde is de weg hiervoor. McInally schetste een reis naar zo’n wereld waarop hij de congresgangers graag wil begeleiden.
De volgende spreker was Focco Vijselaar, algemeen directeur van VNO-NCW. Hij ging in op de combinatie van gezondheid en de economie en dat kennis en vitaliteit belangrijk zijn voor de beroepsbevolking. Werk is niet alleen belangrijk voor een inkomen, het biedt zingeving, structuur en een netwerk. We leven met zijn allen steeds langer, maar ook steeds ongezonder. De Nederlandse economie gaat nu ook gebukt onder de psychische problemen van mensen. In 60% van de gevallen van ziekteverzuim gaat het over psychische problemen. En deze mensen kunnen moeilijk geholpen worden. Wat hebben deze cijfers voor effect op onze economie en onze bedrijven? Wat doet dit met de economie van Nederland? Vijselaar gaf aan dat VNO-NCW werkt aan een preventieakkoord en het creëren van gezondere werkomgevingen.
Tussendoor werden korte films vertoond waarin jonge mensen vertelden over hun psychische kwetsbaarheid en hoe zij daarmee omgingen.
De derde spreker was Hanna Verboom, actrice, filmmaker en oprichter van sociaal platform 'Uit de Schaduw'. Geboren in Afrika, ervoer zij al op jonge leeftijd depressies. Later in Amerika en in Nederland kreeg ze een psychose. Ze bleek een bipolaire stoornis te hebben, iets dat haar totaal onbekend was en waardoor haar zelfvertrouwen compleet weg was. Met hulp bouwde ze haar leven weer op en samen met de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter maakte ze de film ‘Uit de Schaduw’. Van hem leerde zij het begrip ‘Psychische Variatie’. Uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de Nederlanders te maken krijgt met psychisch lijden. Misschien is het dus heel normaal om niet normaal te zijn. Ze pleitte daarom voor:
- het doorbreken van het taboe. Ga naast iemand staan, ga samen wandelen. Het mag er zijn, het hoort erbij. Creëer ruimte hiervoor, maar houd wel rekening dat iedereen een ander handboek heeft.
- een menselijk systeem; van reparatie naar een menselijke aanpak, met ruimte voor context en gesprek, want iedereen heeft een verhaal, weer daar open over.
- het bieden van een hoopvol perspectief en zelfvertrouwen. Wat gaat er goed? Je bent OK, je bent goed zoals je bent.
Singer-songwriter Hannah Mae, bekend van het tv-programma ‘Beste Zangers’ trad vervolgens op met het nummer 'Little Things'. Dit muzikale intermezzo besloot het ochtendprogramma en was er tijd voor koffie in de foyer. Hier waren ook talloze standhouders aanwezig die hun producten op het gebied van mentale gezondheid presenteerden. Ook was hier de ‘Praatpaal’, waar deelnemers terecht konden die behoefte hadden om hun verhaal te vertellen.
Vervolgens waren er de eerste en twee ronde van de workshops. De congresdeelnemers konden hiervoor naar de verschillende zalen in het AFAS Theater, die genoemd zijn naar belangrijke Nederlandse kunstschilders. Een van de workshops was ‘Welke betekenisvolle invloed kun je als volwassene hebben op jongeren in deze mentaal kwetsbare fase?’ over inzichten en handvatten over hoe je de mentale weerbaarheid van jongeren kunt bevorderen en kunt bijdragen aan het beperken van het aantal jongeren dat een beroep moet doen op de GGZ.
Andere workshops gingen over ‘De Diagnose Voorbij’ over de huidige situatie in de GGZ, inclusief de toegenomen wachtlijsten, ‘Creëer een gezond werkklimaat: Een leidraad voor werkgever en werknemer’, ‘De kracht van zelfregiecentra in Nederland’ over het concept van zelfregiecentra en hun rol als een oplossing binnen onze samenleving voor individuen die worstelen met hun mentale gezondheid. Ook was er een Rotaract Panelgesprek over het ontdekken van de diepgaande oorzaken en gevolgen van burn-outs onder jongeren.
In de workshop ‘Mentale gezondheid in de wijk!’ ging het over hoe ga je om met je naaste, buurman of buurvrouw waarvan je vermoed dat deze mentaal vastloopt? En bij ‘De impact van persoonlijke verhalen delen’ kregen de deelnemers tips over hoe maken we het zo makkelijk mogelijk om hulp te vragen en te bieden. Bij ‘Finding Purpose: Succesvol ondernemerschap voor de 21ste eeuw’ werd door CEO ICM Opleidingen & Trainingen, Erik Smithuis, ingegaan op zingeving en het vinden van een betekenisvol doel in je leven en werk dat essentieel is voor onze (mentale) gezondheid. Vooroordelen, waarmee meisjes al op jonge leeftijd worden geconfronteerd met vooroordelen die een grote impact hebben op hun mentale gezondheid en ontwikkeling kwamen aan bod in ‘Empower Girls: Breaking Bias, Building Resilience’ van Foundation Girls’ Empowerment. Het Rotaract Panelgesprek: ‘Prestatiefascinatie’ ging over de impact van prestatiedruk in het onderwijs op de mentale gezondheid van leerlingen.
Vervolgens was het tijd voor de lunchpauze, waarin door de deelnemers flink kon worden genetwerkt. Ook werden de stands goed bezocht. Vervolgens keerden de deelnemers terug naar de plenaire zaal voor het middagprogramma.
Dat begon direct al goed, want al was het niet echt koud in de zaal, Katie Süter en compagnon van Moving Matters kregen iedereen aan het dansen met hun opzwepende muziek en moves. Naast transpiratiedruppeltjes, deden zij de belofte dat er ook andere stoffen los zouden komen, zoals dopamine en adrenaline. Het werd een dolle boel en er werd veel gelachten.
Daarna was het weer tijd voor een serieuzer onderwerp. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie en Lili Genee, bekend van boeken over goede voeding, spraken over het effect van voeding en bewegen op het brein. Scherder haalde de WHO aan, die spreekt over ‘Physical Inactivity’, en deed de oproep ‘Nederland, sta op!’ Om dit te onderstrepen, ging hij in op ziektes die gerelateerd zijn aan het (te) veel zitten: diabetes, overgewicht, en hart- en vaatziekten. Hij benadrukte dat de binnenwand van de bloedvaten worden verzwakte door het vele zitten. Elke 30 minuten moet een mens minstens drie minuten bewegen. Genee ging vervolgens in op de ‘Schijf van mijn Lijf’, over bewuster leven. Belangrijk hierbij zijn voelen, denken, lichaam/voeding, school/sociaal en thuis.
Nu was het tijd voor het tweede muzikale intermezzo van Hannah Mae. Ze zong het lied ‘Waterdicht’ dat gaat over dat je mag laten merken wanneer je je niet oké voelt. Heel toepasselijk dus.
Marc van den Tweel, algemeen directeur van NOC*NSF, sprak vervolgens over de positieve relatie tussen sport en mentale weerbaarheid en onzekerheid die zorgt voor weerbaarheid en veerkracht. Ook sprak hij zijn zorg uit over de afnemende sportdeelname van meisjes tussen 13 en 18 jaar. Daarna kwam AFAS bestuursvoorzitter of ‘Eindbas’ Bas van der Veldt, die een thuiswedstrijd speelde. Hij hield een pleidooi voor een effectieve werkcultuur. AFAS kwam recent in het nieuws, omdat het softwarebedrijf vanaf 2025 een vierdaagse werkweek gaat invoeren voor al zijn medewerkers. Het kantoor gaat op vrijdag dicht en het personeel hoeft op die dag niet meer te werken, maar krijgt wel gewoon doorbetaald. Op die ontwikkeldag besteden alle medewerkers extra aandacht aan zichzelf, mantelzorg, kinderen of vrijwilligerswerk. Met tal van kwinkslagen hield hij het gehoor 14 dingen voor die je morgen kunt doen. Dat varieerde van ‘maak je eigen werk leuk’ tot ‘organiseer diversiteitsverlof’ en ‘mensen zijn geen poppetjes’. Als vijftiende tip gaf hij nog mee ‘doe meer dan je belooft’.
Hierna togen de congresdeelnemers naar de diverse zalen voor de derde en vierde ronde van de workshops. Bij ’De CHECKERS: meer grip op de mentale gezondheid van jongeren’ kregen de deelnemers tips hoe jongeren meer grip kunnen krijgen op hun mentale gezondheid en zich veerkrachtig kunnen ontwikkelen en hulp weten te vinden als dat nodig is. In de workshop ‘Ik zie je: wat je kunt doen voor jongeren die aan zelfdoding denken’ ging het over actuele kennis over zelfdoding en werden effectieve interventies uitgelicht. Het ‘Programma Vitaal Bedrijf: Door beweging jouw bedrijf mentaal gezond’ is een programma dat ondernemers wil inspireren om te investeren in de vitaliteit van hun medewerkers, waarbij naast voeding en bewegen mentale balans een belangrijke rol speelt. ‘Psychologische veiligheid: een basis van mentaal welbevinden creëren op het werk’ gaf handvatten over hoe als de gemeenschappelijkheid ver te zoeken is psychologische veiligheid kan worden gecreëerd. Ook werd de korte documentaire ‘Uit de Schaduw’ van Hanna Verboom vertoond, waarin zij haar persoonlijke strijd met een psychische aandoening deelt.
Bij ‘Men only: Praten over mentale gezondheid op de werkvloer’ ging het over mannen voor wie dit extra ingewikkeld kan zijn. Wat vertel je wel als werknemer en wat juist niet, en welke risico’s loop je? Deze workshop richtte zich specifiek op de uitdagingen en behoeften van mannen in het bespreekbaar maken van mentale gezondheid op de werkvloer. In ‘Het effect van kunst op mentale gezondheid’ dansten de deelnemers, zittend op hun stoel, want het is bewezen dat kunst essentieel is voor het opbouwen van veerkracht en weerbaarheid en voor een positieve mentale gezondheid. In ‘De grote veranderquiz’ ging schrijver en gedragswetenschapper Ben Tiggelaar in op de vraag wat er nodig is om anderen (en jezelf) in beweging te krijgen.
Weer terug in de plenaire zaal kregen de meiden van Moving Matters de congresdeelnemers nog gemakkelijker aan het dansen. Dat was weer een goede opwarmer voor veranderexpert Ben Tiggelaar, die tips gaf over hoe je na vandaag concrete stappen kunt zetten om gewoontes duurzaam te veranderen. Daarvoor is wel een leerinspanning nodig, want het gaat dan om de vraag wat er nodig is om de kans op een voorgenomen gedrag te vergroten. Hij legde het 3-factor-model uit: gedrag hangt af van capaciteit, motivatie en omgeving. Wat moet makkelijk gaan? Denken aan het gedrag, het gedrag uitvoeren en succes ervaren.
Cabaretière Marjolijn van Kooten bracht een luchtig intermezzo over haar eigen angststoornis en paniekaanvallen. Met haar ‘psychiatrisch cabaret‘ (gelukkig óók voor normale mensen) bracht ze de hele zaal aan het lachten. Zwarte humor klonk ook door in het hilarische lied ‘een mes in je rug’.
De afsluitende spreker op deze boeiende dag was Maarten van Ooijen, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Hij ging in op de campagne ‘Hey, het is oké’, die probeert mentale gezondheid voor met name jongeren bespreekbaar te maken. Hij gaf aan dat er door de overheid veel maatregelen zijn genomen, beleid is gemaakt, wetgeving is opgetuigd, maar dat dit niet tot een afdoende oplossing heeft geleid. Het ontlokte hem de vraag of de politiek wellicht niet het goede adres is om dit op te lossen. Hij speelde de bal daarom naar de samenleving door aan te geven dat het ons allemaal aangaat om aan een oplossing te werken: thuis, school, sport, werk, maatschappelijke organisaties etc. Hij noemde drie voorbeelden. Onderzoek wijst uit dat het schermgedrag van kinderen van 0-4 jaar al flink aan het stijgen is. Het begint volgens Van Ooijen dus thuis. Als tweede noemde hij inloopplekken voor jongeren, waar zij zichzelf kunnen zijn en niets hoeven. Hij was geraakt door een jongere die hem vertelde dat hij dacht dat ouderen jongeren niet leuk zouden vinden. Als derde gaf hij aan dat praten op de werkvloer over mentale issues nog geen onderdeel is van een normale werkomgeving.
Het hoogtepunt van de dag was het tekenen van het convenant ‘Samen Sterker’, waarin diverse maatschappelijke organisaties en partners van Rotary met elkaar afspraken om zich te gaan inzetten voor de verbetering van mentale gezondheid in de samenleving. Nadat vertegenwoordigers van 113 Zelfmoordpreventie, MIND US, Rotaract en MIND hun handtekening hadden gezet op het convenant, tekende ook Rotary International President Gordon McInally. Tot slot tekenden Rotary gouverneurs Wendy Boog en Stan Uyland en presenteerden zij het bestuur van de Rotary Action Group Mental Health Initiatives. Het was de bezegeling van de samenwerking en de belofte dat het niet blijft bij dit congres, maar de start vormt van een beweging. Voor McInally was het ‘A Dream Come True’.
Na een lange dag sprak Stan Uyland een slotwoord, waarin hij iedereen bedankte die de moed had om dit congres te organiseren. Verder bedankte hij ook alle vrijwilligers, artiesten, sponsoren, sprekers, en de medewerkers van het AFAS Theater en AFAS Software, die deze dag mogelijk maakten, in het bijzonder Hanna van der Horst voor het projectmanagement en Johan Klasens voor de digitale verwezenlijking van het evenement.
Samengevat heeft Rotary met dit congres het thema van mentale gezondheid bespreekbaar en zichtbaar gemaakt en de nadruk gelegd op het belang van mentaal gezond zijn en blijven, gericht op het individu én de maatschappij. Daarvoor wijst Rotary op de inzet op gezondheid en preventie (versterken van mentale gezondheid en het bieden van laagdrempelige ondersteuning waar gewenst) en bood zij door sprekers en workshops tal van handvatten om met de eigen mentale gezondheid aan de slag te gaan én oog te hebben voor de mentale gezondheid van een ander.