23 december 2015: Eindejaarsoverdenking

23 december 2015: De eindejaarsoverdenking (door clublid Johan Alblas, dominee)

Het verhaal van de kerstboom

Een vast gegeven rond het kerstfeest is voor heel veel mensen de boom. “O dennenboom, wat zijn je takken wonderschoon”. Mijn kerstoverdenking van dit jaar bestaat uit het optuigen van de kerstboom. Die boom zelf en allerlei versieringen hebben wel een betekenis. Dáár wil ik iets over vertellen vanavond.

Bij ons thuis vroeger kwam er geen boom in huis. Als je een beetje degelijk was, en dat waren mijn ouders… dan had je geen boom in huis. Zo’n heidens ding… Ook nu zijn er groepen christenen die deze mening hebben. En, eerlijk gezegd, gelijk hebben ze!

De kerstboom is een overblijfsel van een heidens, een oud Germaans feest. Maar dat geldt eigenlijk van héél het kerstfeest! De vroege kerk vierde dit helemaal niet. Paasfeest was hét christelijke feest. De WERELD vierde het “Mid-winter-feest”, of het “Joelfeest”. Dat feest begon op 25 december, duurde 12 dagen en nachten. Het feest had te maken met het feit dat het dieptepunt, het meest donkere moment van het jaar voorbij was. Het licht ging weer terrein veroveren, de kortste dag was geweest. Licht wint het van het donker. Hoogtepunt bij dat feest was rond de 8^e dag van dat feest, 1 januari. Een feest met veel eten en drinken en vuren en lawaai. Dat lawaai, ons vuurwerk dus, was om de boze geesten te verdrijven. De geesten werden ook gunstig gestemd met de offers van allerlei lekkernijen, die mensen dan zelf gingen opeten. Kerststollen, duivekaters, wafels, kniepertjes, spekdikken, oliebollen en nog veel meer. Allemaal veel, zowel eten als alcohol. Bij dat feest had de dennenboom een grote rol. De boom die ook in de winter groen blijft, staat dan voor het leven dat sterker is dan de dood.

Ja, mijn ouders hadden gelijk. Maar dat heidense feest was en is niet uit te roeien. Als je het niet weg kunt krijgen, maak er dan iets christelijks van! Zo is het gegaan. Dat mid-winterfeest is een christus-feest geworden. En allerlei symbolen van dat heidense feest zijn van betekenis veranderd. De dennenboom werd een christus-boom, de kerstboom. De RKK heeft heel lang de kerstboom buiten de deur gehouden. In de St. Pieter in Rome is hij pas voor het eerst in 1982 gekomen! De kerststal met alles erop en eraan waren de katholieke attributen bij dit feest. De protestanten waren allergisch voor alles wat op beelden leek, zeker als het ging om beelden van Jezus. De kerststal is een Rooms ding gebleven, de kerstboom werd meer iets van de protestanten. Luther was één van de eersten die een Bijbels verhaal bij de kerstboom hield. Het verhaal van de kerstboom, wat vertelt de boom en vertellen ons verschillende versierselen van de boom ons? Dan laat ik de oud-germaanse betekenissen maar voor wat ze zijn. De kerstboom is een christelijk symbool geworden. Zelfs zo dat een paar jaar geleden in Den Haag op een school de kerstboom niet meer in de hal mocht staan. In de multiculturele samenleving paste zo’n symbool van één bepaalde godsdienst niet. De wereld weet niet meer dat het werelds is…

De kerstboom – de KERSTBAL

Ik hang er eerst een KERSTBAL in. En dan volg ik Luther. De kerstboom herinnert ons aan het paradijs en de ballen in de boom aan de vruchten waarvan Adam en

Eva hebben gegeten. Kerstfeest brengt ons in het paradijs! Een verhaal wat, denk ik, niet in eerste instantie gelezen moet worden als een beschrijving van een bepaald geschiedenis die ooit heeft plaats gevonden. Het is wel een soort spiegelverhaal waarin iets wezenlijks verteld wordt over de mens. Iets wat wezenlijk mis zit in de mens. In dat verhaal heb je de slang, de duivel, die de vrouw verleidt om van de verboden vrucht te eten. De verleiding waar de vrouw voor valt is niet zozeer de vrucht die er zo lekker uit ziet. “Dan zul je als God zijn”. Het gevaar voor een mens zit hem dáárin, dat mensen denken dat ze boven de wet staan, dat regels alleen voor anderen gelden, dat ze zich boven anderen verheffen, méér dan een ander denken te zijn, dat ze niet willen buigen voor een ander. Dat maakt een samenleving kapot, dat maakt de wereld kapot. In het groot, met al het geweld, met dictatoriale gekken; zelfs in een democratische politiek is het een bom onder wezenlijke democratie; in het zakenleven, in het gezinsleven… De appel. Mensen willen goden zijn, zich gedragen als goden en soms zelfs aanbeden worden als goden. Het is de diepe oorzaak van de duisternis in deze wereld. In de meest donkere tijd van het jaar worden we ons daar van bewust. Alles is donker, dor en doods. De kerstballen, de vruchten van het paradijs, vertellen ons het verhaal van de duisternis! Niet de gewone wisseling van dag en nacht en van zomer, herfst en winter. Maar de duisternis van menselijk falen. Dát is de diepe achtergrond van het kerstfeest. Daarom klinken in één van de meest bekende kerstliederen, “het stille nacht” ook de woorden over “een wereld verloren in schuld.” Geen paradijs op aarde. Een leven wat uiteindelijk voor ons allemaal eindigt in de dood.

Maar dan: de groene boom! De dood wint het niet! De duisternis moet wijken, er komt weer nieuw leven. De kortste dag is geweest. Het licht zal overwinnen! En dát is nu de betekenis van dat kindje in de stal. Jezus Christus! De duisternis wordt overwonnen! Zelfs de duisternis van de dood. In allerlei kerstliederen komt dat terug. Kerstfeest is het feest van leven. Leven omdat God trouw blijft aan Zijn wereld en zonden vergeeft, zoals we dat dan noemen. Leven omdat Jezus uiteindelijk de dood overwint. Dát is het echte christelijke feest, Paasfeest. We vieren dat als kerk maar liefst elke week! Zondag is de dag van de opstanding. Het leven wint het van de dood. Ja, daar is die groene boom het symbool van! En ook al wordt het steeds weer donker. Weer winter, weer nacht… de nacht zal verdwijnen, het licht overwint!

En nu doe ik er nog een paar dingen bij, maar het belangrijkste hebben we nu wel. Dus kort ter aanvulling nog wat symbolen van de kerstboom.

De kaarsjes

Ja, daar hoef ik niet zoveel meer over te vertellen. Kaarsen staan voor het licht. Het licht wint het van de duisternis. Kaarsjes betekenen hoop, juist als we denken aan hen die we hier moeten missen.

De kerstklok

Klokken vragen de aandacht. Vroeger luidde de kerkklokken in tijden van gevaar en brand. In boerendorpen luiden de kerkklokken ook op etenstijd om de boeren van het land naar huis te roepen, om te eten. Elke zondag roepen de kerklokken ons naar Gods huis. Klokken wekken de aandacht. Let op, er is iets aan de hand! Geen gevaar, geen slecht nieuws, maar goed nieuws! De Kerstklok! Ja, echt GOED NIEUWS!!! JEZUS IS GEBOREN!

Overigens hoorden bellen, belletjes, ook tot de attributen van de herders. Herders spelen ook een grote rol in de kerstgeschiedenis. Die stoere kerels waren de eersten die op kraamvisite kwamen. Herders gebruikten de bel, de klok. Zo werden de schapen geroepen om te komen, om zich te verzamelen bij de herder. We hangen de klok in de kerstboom. Onze aandacht wordt gevraagd. Mensen worden als schapen opgeroepen om te komen bij de Goede Herder. Zo noemt dat kindje van de kribbe zichzelf later. Allerlei bekende kerstliederen bezingen dat ook. “Komt nu naar Bethlehem. – Komt laten wij aanbidden”. De klok luidt…

Een kerstkransje

Dat is ook zo’n bijzonder iets. Het is rond, heeft geen begin en geen einde. Dat is een symbool van de eeuwigheid, en tegelijk een symbool van eeuwige liefde, Gods eeuwige liefde! Kerstfeest!

Snoep – chocolade met hulstblaadjes

Dit vind ik ook een heel bijzondere. Deze staan voor de doornenkrans. Zo brengt dit kerstsnoepje ons bij de geschiedenis van de kruisiging. “Zijn wieg was een kribbe, Zijn troon van een kruis.” Kerstfeest, Goede Vrijdag en Pasen, ze horen bij elkaar! Kerstfeest kunnen we eigenlijk alleen maar écht vieren, vanuit het licht van het Paasfeest.

De kerstkleuren: rood en groen

Zo komen we bij typische kerstkleuren. Rood staat voor het bloed dat dat kerstkind heeft gegeven aan het kruis. Groen staat voor nieuw leven en hoop.

Het kerstpakket

Het gebruik om als werkgever een kerstpakket aan je werknemers te geven komt uit het begin van de 20^e eeuw. Het komt vooral bij de boerenbedrijven vandaan. Op eerste kerstdag moest er gewoon gewerkt worden door het personeel. Maar de tweede feestdag was een vrije dag voor hen. Dan konden zij het kerstfeest vieren met hun gezin. Daarvoor kregen ze een mand mee met allerlei dingen om te eten of zelfs andere nuttige dingen. Het kerstpakket vindt dus zijn oorsprong in het omzien naar hen die minder hebben. Er wordt gedeeld, uitgedeeld. Vrije tijd én materiele zaken. Het betreft allereerst werkgevers ten opzichte van hun werknemers. Maar vervolgens geldt het ook voor allerlei goede doelen. Bij het kerstfeest hoort delen. Het is een wezenlijk onderdeel van alle godsdiensten. Op dit gebied komen Islam, Christendom en Jodendom heel dichtbij elkaar. Waar de kerstbal ons herinnert aan een houding die een bron van conflicten en oorlog is, herinnert het kerstpakket ons aan de houding die leidt tot vrede, harmonie in de samenleving. Deel met elkaar, geef een ander de mogelijkheid tot een mens-waardig bestaan. Laat het léven van dat kindje van Bethlehem een voorbeeld zijn. Wie is écht belangrijk op deze aarde. Niet de grote bazen, maar degene die dient. Daarom sluit ik af met een stukje uit de Bijbel. De betekenis van de geboorte van Jezus voor ónze manier van leven en handelen wordt daarin zo duidelijk onder woorden gebracht:

(Filippenzen 2) Jullie moeten jezelf niet beter vinden dan een ander, of opscheppen over jezelf. Nee, jullie moeten bescheiden zijn, en een ander belangrijker vinden dan jezelf. Denk niet alleen aan jezelf, maar zorg juist voor elkaar. Bedenkt wat Jezus Christus gedaan heeft. Daaraan zien jullie hoe jullie met elkaar om moeten gaan. Jezus Christus was aan God gelijk. Maar hij vroeg niet om de hoogste macht en eer voor zichzelf. Nee, hij gaf zijn hemelse positie op. Hij maakt zich zo onbelangrijk als een slaaf. Hij kwam als mens op aarde. En toen hij leefde als mens, dacht hij nooit aan zichzelf. Hij was altijd gehoorzaam aan God, zelfs toen hij aan het kruis moest sterven. Omdat Jezus dát deed….

Vieren wij kerstfeest!!! Een vrolijk kerstfeest gewenst, voor jezelf én voor de mensen om je heen!

Johan Alblas

(Clublid Jo van der Lippe laat zich na afloop door een employee van Huis ter Duin uitleggen wat de diepere betekenis is van de traditioneel heerlijk overdreven kerstversiering in het hotel)