31 augustus 2011: RC Noordwijk e.o. bezoekt Witte Kerk Noordwijkerhout

Op 31 augustus 2011 heeft een zware delegatie van onze club een bezoek gebracht aan Noordwijkerhout. Dat is natuurlijk wat flauw om dat zo te schrijven, want de club heeft heel wat leden die daar wonen of er in elk geval geboren zijn. Nu lijkt het alsof er een expeditie ondernomen is naar een of ander wingewest, terwijl het toch de fraaie biotoop van menig clublid is.

De avond begon in de Witte Kerk (in de volksmond liefkozend ’t Witte Kerkje genoemd) met een lezing door dominee Egbert van der Weide, een vroeger clublid (“toen jullie langs wilden komen had ik liever voorgesteld: maak er een bedrijfsbezoek van op zondagmorgen...”).

Een buitengewoon boeiende lezing over de geschiedenis van de kerk, wat natuurlijk zeker voor wat vroeger tijden betrof, toen het nog niet zo druk was in Noordwijkerhout, ook zo ongeveer de geschiedenis van het dorp was.

In Noordwijkerhout is het gebruikelijk om te roepen dat de kerk indertijd gestolen is, van de katholieken, maar misschien is dat maar goed ook. Want overal in Nederland zie je dat kerken die uiteindelijk weer bij de katholieken terugkwamen, rond 1800, gesloopt werden om plaats te maken voor grotere kerken. Zou ’t Witte Kerkje weer aan de katholieken zijn toegekomen, dan was die waarschijnlijk toen binnen een paar decennia ook gesloopt geweest omdat hij al snel te klein zou zijn bevonden.

Dominee Egbert van der Weide aan het woord. De preekstoel op de achtergrond is 400 jaar oud. De kerk 800. En de dominee staat op het, inmiddels lege, familiegraf van de familie Bronckhorst, toenmalige lokale grootgrondbezitters. Rechtsachter de doorgang naar de nieuwe aanbouw.

De wonderbaarlijk mooie details in het verhaal van Egbert brachten de geschiedenis van de kerk tot leven en gaven de toehorende clubleden al heel snel het gevoel zich in het verleden te bevinden.

In het dak is een loopbrug. Daarboven het puntdak, daaronder het ronde binnendak .

Aan de noordkant van de kerk is nog steeds een uitgang. Dat was vroeger de uitgang voor de vrouwen. De mannen verlieten de kerk aan de andere zijde, de zuid- en dus zonzijde, maar die uitgang is bij deze kerk in later jaren dichtgemetseld. Er werd ongemengd gekerkt namelijk en vrouwen moesten via de koude kant, omdat zij er immers de oorzaak van waren dat de mens het paradijs uitgejaagd was. Een theorie die thans weliswaar nog weinig aanhangers heeft, maar die nog wel in vrijwel alle katholieke kerken te herkennen is omdat het beeld van Maria bijna zonder uitzondering na binnenkomst links staat, aan de koude vrouwenkant.

Na afloop werd er gegeten in het tegenover gelegen Wapen van Noordwijkerhout. Heerlijk en buitengewoon gezellig.

Van het bezoek aan de kerk heeft clublid Wim een fraai verslag gemaakt:

Uit het weekbericht:

Verslag bijeenkomst Rotary Club Noordwijk e.o. dd. 31 aug.2011: Bezoek Witte Kerk Noordwijkerhout.

Ontvangst door ons ex lid Ds. Egbert van der Weide om 18 uur met koffie, gevolgd door lezing vanaf de kansel en rondleiding.

Historie gebouw

Zonder twijfel het oudste gebouw van Noordwijkerhout, gebouwd al vóór 1230 , te zien aan de stenen die de basis van het schip vormen.

Het oorspronkelijke gebouw was kleiner met een halfronde apsis.

Rond 1500 werd uitgebreid met een Gotisch koor, gevolg van groei van de gemeente door periode van economische bloei.

Het koor is recht en daarmee bijzonder. Ook kenmerkend zijn de lage vensters met luiken.

Zieken (melaats/pest etc.) konden via de geopende vensters de diensten van buiten volgen.

In 1573 (Leids beleg) verbrandden waarschijnlijk de geuzen alle stenen gebouwen in de omgeving van Leiden, waaronder de kerk alsook klooster Leeuwenhorst.

Er zijn geen bewijzen en aanwijzingen dat de kerk te lijden heeft gehad van de ‘beeldenstorm’ ten tijde van de hervorming, waarschijnlijk omdat het dorp altijd katholiek gebleven is.

Opbouw van het schip vond pas plaats omstreeks 1620.

De kerk werd omstreeks 1720 wit gemaakt.

Het gebouw raakte verschillende perioden in verval bij gebrek aan protestanten die konden bijdragen aan herstel.

Rond 1850 waren er plannen om het Gotisch koor te vernieuwen. De plannen werden tegengehouden door Monumentenzorg.

In 1959 werd de toren gerestaureerd en in 1975 volgde een opknapbeurt van de kerk.

In 1987 werd de kerk uitgebreid met een reconstructie van het Gotische koor, dat in 1573 vernietigd werd.

Inventaris: kist 16^e eeuw, preekstoel. plm. 1660, kansel plm. 1700 en het Lohman orgel van 1841, gerestaureerd in 1977. Het doopvont is verloren gegaan.

Er zijn weinig grafstenen in de kerk zelf behouden. In de Franse tijd werden de wapenschilden(egalité) weggebeiteld.

Immers alleen rijken werden in de kerk begraven , vandaar de term ‘rijke stinkers’.

Historie mensen

Uit de middeleeuwen is van het kerkbezoek weinig bekend. Wel dat mannen en vrouwen gescheiden zaten en dat mannen de zonnige zuidkant mochten gebruiken en vrouwen de kille noordkant . Ter compensatie was aan de noordkant wel het Mariabeeld geposteerd.

Oorspronkelijk was de kerk gewijd aan (de heilige) Petrus en Paulus.

4 tot 5 eeuwen geleden werden misdadigers uit Noordwijk verbannen naar ‘het hout’. Wat Australië was voor Engeland, was Noordwijkerhout voor Noordwijk.

Als Katwijker begrijp ik nu iets van de “rancune” tussen Noordwijkers en de Houters.

In oude tijden namen de kerkgangers hun eigen stoel mee naar de kerk. Zaterdag brengen en maandag halen.

Preken mochten niet te lang duren: er werd een zandloper bevestigd aan de preekstoel. De voorganger moest boete betalen bij tijdsoverschrijding.

Voorname families : Bronckhorst en Gevers.

Het witte kerkje is na de hervorming altijd protestants gebleven. Bij gebrek aan protestanten is de kerk perioden lang ongebruikt gebleven.

Het ‘gereformeerde’ geloof was de staatsgodsdienst De katholieken beleden hun geloof in schuilkerken. Ook in Noordwijkerhout was er een boerderij in de buurt van de nu bestaande Victoriekerk waar de mis werd gediend.

Later betaalden andersdenkenden ‘recognitiegelden’ aan schout en schepenen om hun godsdienst te beoefenen. We waren altijd een land van dominees en kooplieden nietwaar?

Rond 1800 waren er nieuwe kerktoewijzingen (Franse tijd). De katholieken konden de witte kerk krijgen. Zij zagen daarvan af vanwege de te geringe afmeting en een geschil over het uitkoopbedrag.

In de meeste plaatsen waar katholieken bestaande kerkgebouwen overnamen werden ze afgebroken en nieuw gebouwd.

In 1837 werd de Victoriekerk gebouwd op 100 m. afstand.

Protestantse gemeente

Noordwijkerhout vandaag : 11.000 katholieken en 750 protestanten.

Het katholieke karakter van het dorp werd versterkt door de komst van de twee psychiatrische ziekenhuizen in het dorp. Veel personeel kwam mee uit Brabant met hun gebruiken (carnaval)

Het is niet eenvoudig om dominee te zijn in Noordwijkerhout. Dit komt door het wijde palet aan geloofsrichtingen binnen het protestantisme.

Egbert volgt een midden-orthodoxe koers. Hij probeert door intensieve contacten met de leden vertrouwen te winnen. Naar verluidt : met succes.

Ook schrijft Egbert een column in de plaatselijke Noordwijkerhoutse krant, waarop regelmatig respons volgt. Tot zijn genoegen hoort hij sommige katholieke broeders en zusters spreken van ‘onze’ dominee.

Gemiddeld zijn er zo’n 130 kerkbezoekers per dienst. ’s Zomers moeten er soms stoelen bij vanwege de vakantiegangers.

Dat het Witte kerkje veel Noordwijkerhouters na aan het hart ligt bleek uit het feit dat plannen van de gemeente om de hof rond de kerk te beperken door protest van de bevolking niet kon doorgaan.