Verslag Romeinen in Hazerswoude

Romeinen in Hazerswoude

Het was enorm slecht weer en er waren afmeldingen vanwege ziekte, toch waren 177 mensen aanwezig op woensdagavond 8 november in de Scheepjeskerk bij de lezing Romeinen in Hazerswoude door Evert van Ginkel, die georganiseerd werd door Rotary Rijnwoude in samenwerking met historisch museum Hazerswoude. Evert vertrok met ons vanuit Rome en eindigde bij de opgravingen in het Westvaartpark die gaan leiden tot een vaste tentoonstelling met een audiovisuele presentatie in het historisch museum Hazerswoude.

In het bestek van dit artikel kunnen we niet alle bijzonderheden die Evert in zijn presentatie met ons deelden opsommen. Maar een aantal bijzonderheden zijn te interessant om over te slaan.

drs. Evert van Ginkel

Romeinen, rare jongens en soms ook nare jongens!

In het jaar 500 voor Christus is Rome nog maar een vrij kleine Italiaanse stad. Ruim 500 jaar later, is dit het centrum van een rijk dat delen van 3 continenten beslaat : Europa, Afrika en Azië. In deze periode zijn er opeenvolgende keizers die proberen hun Rijk groter te maken. Het is onder keizer Augustus (de geadopteerde zoon van Julius Caesar) dat pogingen worden ondernomen om Germanië (het gebied tussen de Rijn, Donau en Wisla) te onderwerpen. Dat lukt uiteindelijk niet. De Romeinen trekken zich terug achter de Rijn. Het gebied waar wij nu leven wordt Germania Inferior (Neder-Germanië) genoemd.

Romeinse Rijk anno 117 na Christus:

De Romeinse soldaten hebben als taak o.a. het bewaken van de noordgrens, door historici later de Limes genoemd. Ze zijn naast soldaat ook vaak ambachtsman. Ze moeten samen voor alles zorgen. Nu komen deze soldaten echt niet allemaal uit Rome. Tijdens de veldtochten die de Romeinen houden nemen ze ‘goede’ soldaten in dienst. Dat weten we bijvoorbeeld uit opgravingen waarbij objecten zijn gevonden waarop de eigenaar zijn naam heeft ingekrast. We weten daardoor dat er Kroaten, Grieken, Galliërs (`Fransen’) in Neder-Germanië zijn geweest.

Hoe ziet het leven van een Romeinse soldaat eruit?

Een soldaat tekent voor 25 jaar. Hij mag tijdens zijn diensttijd niet trouwen. Wel mag hij een vriendin hebben en soms reist die vriendin (soms met kinderen) met de soldaten mee. Rondom de forten of legerplaatsen wonen dus ook “gewone” mensen in kampdorpen. Dat weten we uit de opgravingen die zijn gedaan. Als de soldaten en burgers dood gaan –bijvoorbeeld door besmettelijke ziekten - worden ze begraven. Middels isotopenonderzoek van de tanden die eeuwen later zijn gevonden kan vastgesteld worden waar de overledenen ongeveer vandaan kwamen. Zo is ook ontdekt dat veel van de militairen en burgers die langs ons deel van de Limes begraven zijn, niet in deze streken zijn geboren. Er was dus sprake van veel migratie in die tijd.

Wat treffen die Romeinen in Hazerswoude aan?

Ze kwamen waarschijnlijk per boot vanuit Utrecht op weg naar de Noordzee. Het is keizer Caligula die namelijk orders heeft gegeven om naar Engeland (Brittania) te trekken. Dat lukt niet meteen. Onder zijn opvolger Claudius lukt dit wel. Het is ook Claudius die de pogingen om de noordelijke delen van Nederland te veroveren staakt en de troepen terugtrekt achter de Rijn. De Rijn is vanaf het begin tot het eind de belangrijkste transportroute voor de Romeinen.

Aan beide zijden van de Rijn zijn er hoogvenen of moerasbossen. De Rijn staat dan nog in open verbinding met zee en zeer regelmatig zijn er overstromingen. Mensen wonen er amper. De grond is ook niet geschikt om te wonen of vee te houden. In die tijd voordat de Romeinen arriveren - rond 100 voor Christus- wonen er in heel Zuid Holland misschien 5.000 mensen. Ze wonen vooral op de duingronden en op enkele wat hoger gelegen plaatsen. Steden of dorpen waren er niet. De mensen die er leven, zijn boer met een gemengd bedrijf vooral om zichzelf te voeden. Er zijn wel heel veel bomen. Dat hout hebben de Romeinen later gebruikt om hun forten mee te bouwen en waterwerken aan te leggen. Voor de weg langs de Limes zijn eikenhouten palen gebruikt, die zijn aangevoerd uit Duitsland.

Hoe oud is de Limesweg in Nederland?

Uit de jaarringen van zulke palen weten we dat delen van de Limesweg in 125 na Christus zijn aangelegd. Dat geldt ook voor het deel van de Limesweg dat in Hazerswoude is opgegraven. Er zijn ook hier veel andere palen gevonden, die gebruikt zijn als beschoeiing en voor een brugtalud over een crevasse (een zijtak van de Rijn die door overstromingen is ontstaan).

Tabula Ansata (oortjesplank)

Welke bijzondere vondsten zijn er in het Westvaartpark gedaan?

Naast heel veel vondsten die wijzen op het wonen van soldaten en van gewone mensen, zijn er ook pijpaarden beeldjes (bijvoorbeeld een ram) gevonden. Met name het vinden van heel veel van dit soort beeldjes doet vermoeden dat er een bijzondere plek was waar mensen rituele handelingen uitvoerden. Wellicht heeft er een heiligdom of iets dergelijks gestaan.

Ook zijn er veel bijzondere loodjes gevonden. Die werden gebruikt om eigendommen van hooggeplaatste personen te merken. Is zo iemand dat daar verloren? Of heeft hij er langere tijd gewoond?

Er is een tabula ansata gevonden: een `oortjesplank’ waar oorspronkelijk een inscriptie op heeft gestaan. Het is ooit op een gebouw gespijkerd, waarbij het opschrift aangeeft wat voor gebouw het is.

En er zijn heel veel brokstukken gevonden van een mijlpaal. Er staan letters op, maar op dit moment hebben de onderzoekers de puzzel van wat er op de mijlpaal is ingegraveerd, nog niet opgelost.

Als u betrokken wilt worden bij de uitwerking van het project Romeinen in Hazerswoude: meldt u bij het historisch museum: conservator@museumhazerswoude.nl

Als u geïnteresseerd bent in Rotary Rijnwoude: neem contact op via secretaris@rotaryclub-rijnwoude.nl